Podsumowanie projektu "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa"

Projekt pod nazwą "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" polegał na realizacji działań w zakresie zielono-niebieskiej infrastruktury i zwiększeniu powierzchni terenów zieleni, zintensyfikowaniu działań związanych z zagospodarowaniem wód opadowych w mieście w miejscu ich powstawania, likwidacją miejskich "wysp ciepła", zapobieganiu marnotrawienia żywności oraz poprawie mikroklimatu wewnątrz miasta.

Dzięki realizacji działań zaplanowanych w projekcie i opisanych w niniejszej publikacji nastąpiło kompleksowe podejście do planowania przestrzeni miasta z wykorzystaniem zielonej i niebieskiej infrastruktury oraz likwidacja zasklepień lub uszczelnień gruntu celem zwiększenia powierzchni retencyjnej.

Każde z wdrożonym rozwiązań, obok istniejących już terenów zieleni na terenie Piastowa, współtworzy zielone korytarze miejskie, przyczyniając się do zachowania ciągłości ekologicznej na terenie miasta.

Dlaczego zielono-niebieska infrastruktura

Zielono-niebieska infrastruktura jest instrumentem, który wykorzystuje przyrodę w celu uzyskania korzyści ekologicznych, gospodarczych i społecznych (tak zwane usługi ekosystemów).

Zielone (z zastosowaniem roślinności) i niebieskie (wodne) obszary to jedno z narzędzi zapobiegania poburzowym podtopieniom, stworzenia przyjemnego miejskiego mikroklimatu, ochronie miasta przed powstawaniem zjawiska miejskiej wyspy ciepła, poprawie jakości powietrza, a także zróżnicowanego środowiska naturalnego w mieście (bioróżnorodność).

Zielono-niebieska infrastruktura może pełnić we współczesnych miastach wiele funkcji i zapewniać liczne korzyści. Ze względu na negatywne skutki zmian klimatu, aktualnie najbardziej akcentuje się jej znaczenie w procesach adaptacji do zmian klimatu, ochrony klimatu przed dalszymi zmianami (mitygacji) i ochrony środowiska.

Nie bez znaczenia jest też aspekt zdrowotny (taki jak walka z zanieczyszczeniem powietrza i miejską wyspą ciepła), społeczny (czyli integracja, poprawa jakości życia mieszkańców i odpowiedź na ich potrzeby) oraz ekonomiczny (są to stosunkowo tanie rozwiązania dające duże korzyści).

Budowanie zielonych dachów (dachy budynków pokryte roślinnością), roślinnych ścian (pionowe konstrukcje, w tym ściany pokryte roślinnością) oraz pozostawianie niezabudowanych terenów zielonych, czy tworzenie nowych nasadzeń zieleni w tkance miejskiej (nawet takich na małym obszarze) to elementy składowe tak zwanej zielonej infrastruktury w miastach, czyli działań związanych z instalacją roślin w mieście.

W połączeniu z rozwiązaniami z zakresu niebieskiej infrastruktury (system gospodarowania wodą), infrastruktura zielona zwiększa retencję wody deszczowej i stanowi element zapobiegania powodziom (Podręcznik adaptacji dla miast, 2015).

Miasta szczelnie zabudowane betonem i asfaltem, z dachami pokrytymi blachą, papą, czy innymi materiałami bitumicznymi nie tylko nie są zdolne do retencjonowania wód opadowych, ale także nagrzewają się nadmiernie. Efekt chłodzący w takich miastach można uzyskać stosując na dużych obszarach drzewa i tereny zielone oraz wodne.

DACHY ZIELONE

W ramach projektu pod nazwą "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" wykonano w Piastowie dach zielony na budynku garażowym OSP przy ul. Warszawskiej 24, a także dach zielony na budynku przy ul. Lwowskiej 6 (na tym dachu zamontowano też mikro turbiny wiatrowe).

Realizacja zadań polegała na remoncie pokrycia dachowego dachów płaskich na istniejących budynkach i zastosowaniu dachu zielonego z roślinami ekstensywnymi wraz z odpowiednimi warstwami izolacyjnymi.

Ponieważ w ramach projektu "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" powstały dachy zielone ekstensywne (z zastosowaniem roślin sucholubnych), to poniższy opis korzyści w zakresie mitygacji i adaptacji miasta do zmian klimatu dotyczy w większości tego typu dachów zielonych.

Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, lepsza efektywność energetyczna budynków

Rośliny na dachach zielonych produkują tlen i pochłaniają dwutlenek węgla w procesie fotosyntezy. Mają też pośredni wpływ na redukcję emisji dwutlenku węgla do atmosfery, ponieważ poprawiając efektywność energetyczną budynków, przyczyniają się do oszczędności energetycznych, co pozwala na redukcję zanieczyszczeń i dwutlenku węgla emitowanych przy produkcji energii.

Oszczędność energii w budynkach wyposażonych w dachy zielone wynika przede wszystkim z lepszej izolacji termicznej dachu. W okresie zimowym oznacza to oszczędność energii związaną z ograniczeniem strat ciepła przez strop, w okresie letnim – zmniejszoną potrzebę klimatyzowania pomieszczeń.

Dostępne są wyniki badań realizowanych na terenie Amsterdamu i Londynu, które wykazały, że roczne oszczędności w zakresie ogrzewania budynku zimą i użytkowania klimatyzacji latem dla budynków z dachem zielonym wahają się między 4 procent a 7 procent1.

Dachy zielone pomagają zapobiegać powodziom miejskim, ponieważ nie tylko retencjonują wody opadowe i roztopowe, ale również opóźniają spływ wody do sieci kanalizacyjnej i odbiorników końcowych.

Przy 5 procentowym zwiększeniu powierzchni biologicznie czynnej w dużych aglomeracjach miejskich średnia letnia temperatura spadła nawet o 2,2 stopnie Celsjusza. Spowodowało to zmniejszenie smogu o 10 procent2.

W procesie fotosyntezy 155 m2 powierzchni biologicznie czynnej produkuje wystarczającą ilość tlenu dla jednej osoby na dobę3. Dachy zielone zwiększają ilość powierzchni biologicznie czynnej w miastach.

Redukują też poziom zanieczyszczenia powietrza. Zanieczyszczenie powietrza na terenach zurbanizowanych takimi związkami jak: tlenki azotu, węgla, lotne związki organiczne, spaliny samochodowe, tworzą toksyczne kombinacje, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia mieszkańców ośrodków miejskich4.

Dachy zielone stanowią nowe powierzchnie dla siedlisk przyrodniczych. Mogą zrekompensować część powierzchni zielonych utraconych pod budowę nowych budynków w centrach miast. Owady i ptaki mogą znaleźć na nich schronienie i miejsca do gniazdowania5

Inne korzyści wynikające ze stosowania dachów zielonych: izolacja dźwiękochłonna, poprawa krajobrazu miejskiego, wzrost wartości inwestycji, wydłużenie użyteczności izolacji wodochronnej dachu, poprawa jakości życia mieszkańców, wspólnie z innymi terenami zieleni tworzą zielone korytarze miejskie.

ROŚLINNE ŚCIANY

W ramach projektu zostały zrealizowane na terenie miasta Piastowa roślinne ściany zewnętrzne. Wykonano je realizując następujące zadania projektowe: „Zakładanie systemu zielonych ścian na terenie miasta Piastów. Budowa zielonej ściany przy ekranach wzdłuż linii kolejowej przy ul. Szarych Szeregów”. „Renowacja i rozbudowa pergoli przy ul. Lwowskiej oraz budowa zielonej ściany na budynku Szkoły Podstawowej nr 3 przy Alei Tysiąclecia 5”. Poniżej można znaleźć szczegółowy opis poszczególnych instalacji.

Renowacja i rozbudowa pergoli przy stacji PKP od strony ul. Lwowskiej w Piastowie

W ramach tego działania wykonano renowację istniejącej pergoli poprzez wymianę jej elementów drewnianych oraz montaż roślinnej ściany przestrzennej w postaci koszy gabionowych ogrodzeniowych, jako podpór dla pnączy. Ta przestrzenna ścianka gabionowa pełni funkcję ozdobnego elementu i jest równocześcnie podporą dla roślin pnących.

Budowa systemu zielonej ściany na ekranach wzdłuż linii kolejowej PKP od strony ul. Szarych Szeregów w Piastowie

Działanie obejmowało założenie roślinnej ściany na ekranach akustycznych wzdłuż linii kolejowej PKP przy ul. Szarych Szeregów. Ekrany akustyczne zostały obsadzone roślinami pnącymi.

Budowa systemu zielonej ściany na terenie patio w Szkole Podstawowej nr 3 przy Al. Tysiąclecia 5 w Piastowie

Na ścianie budynku Szkoły Podstawowej nr 3 przy Al. Tysiąclecia 5 w Piastowie zostały zamontowane podpory pod pnącza z kratek stalowych. Kratki mają fundamenty w gruncie. Przy tak przygotowanym systemie podpór posadzono rośliny pnące. W ten sposób powstała zielona elewacja z podporami.

Dla osób zainteresowanych usystematyzowaniem nazewnictwa związanego z roślinnymi ścianami polecamy artykuł: M.Weber-Siwirska, D.Skarżyński, E.Walter, K.Wróblewska, Klasyfikacja roślinnych ścian z uwzględnieniem polskich tradycji językowych, Architektura Krajobrazu, 3/2017.

Korzyści wynikające ze stosowania roślinnych ścian na terenach miejskich

Korzyści w kontekście mitygacji i adaptacji do zmian klimatu zależą od usytuowania roślinnych ścian.

Wspomagają na terenie miasta procesy adaptacji się do zmian klimatu poprzez to, że powodują cień, tworzą mikroklimat (parowanie z roślin w procesie ewapotranspiracji), zapobiegają nagrzewaniu się betonowych ścian.

Wszystkie typy roślinnych ścian powodują, że następuje produkcja tlenu i absorbowany jest dwutlenek węgla. To naturalne zjawisko związane z procesem fotosyntezy. Rośliny pochłaniają też zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu.

Warto też docenić w jaki sposób roślinne ściany zewnętrzne wzmacniają różnorodność biologiczną na terenie miast przyciągając np. owady zapylające, czy stwarzając możliwość bytowania ptakom.

Roślinne ściany na ekranach akustycznych przyczyniają się do lepszego efektu tłumienia hałasu.

Jeśli roślinne ściany znajdują się przy elewacjach budynków, to możemy mówić dodatkowo o poprawie efektywności energetycznej budynków (poprawie izolacji termicznej obiektów budowlanych), a tym samym o zmniejszeniu zapotrzebowania na klimatyzowanie tych budynków latem, czyli w konsekwencji mniejszej emisji gazów cieplarnianych. A zmniejszając emisję gazów cieplarnianych prowadzimy działania polegające na ochronie klimatu przed dalszymi zmianami, czyli mitygację.

Budynki z roślinnymi ścianami nie nagrzewają się tak jak inne betonowe konstrukcje i nie przyczyniają do powstawania negatywnych skutków zjawiska miejskiej wyspy ciepła.

Dzięki roślinnym ścianom następuje tłumienie hałasu i ochrona elewacji budynku przed działaniem wiatru, ochrona przed uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem UV i wahaniami temperatury.

Roślinne ściany poprawiają też jakość życia w miastach i estetykę miast, niwelując poczucie przytłoczenia powodowane przez betonową zabudowę. Wspólnie z innymi terenami zieleni tworzą zielone korytarze miejskie, przyczyniając się do zachowania ciągłości ekologicznej na terenie miast.

Roślinne ściany chłoną wodę deszczową, ponieważ rośliny wraz z podłożem działają niczym zbiornik. Opóźnia to odprowadzenie wód opadowych do kanalizacji, oczyszcza wodę deszczową. Woda odparowuje też poprzez rośliny. Wszystko to przyczynia się do zmniejszenia obciążenia sieci kanalizacyjnej oraz obniża ryzyko powodzi.

ZIELONE PRZYSTANKI JAKO ELEMENTY ZAZIELENIAJĄCE OBSZARY ZABUDOWANE

W ramach realizacji projektu pod nazwą "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" nastąpiła też wymiana i montaż wiat przystankowych na zielone przystanki oraz wymiana i montaż wiat śmietnikowych na wiaty z systemem zielonego dachu.

Piszemy w tym miejscu zarówno o zielonych przystankach, jak i o wiatach śmietnikowych, ponieważ są one podobne, jeśli chodzi o zastosowane rozwiązania (zielny dach i nasadzenia pnączy po bokach), chociaż mają różne funkcje użytkowe i znajdują się w odmiennych funkcjonalnie miejscach.

Zielone przystanki

Jeśli chodzi o zielone przystanki, to zakres prac w ramach projektu obejmował demontaż istniejących wiat przystankowych (jeśli w danym miejscu występowały) i montaż w ich miejsce nowych.

W przypadku przystanków istniejących bez wiat, zakres prac obejmował przygotowanie terenu i montaż nowej wiaty przystankowej. Zielone przystanki zostały wyposażone w dachy zielone z roślinami ekstensywnymi (rozchodnikami). Dodatkowo przy każdej wiacie zostały nasadzone pnącza.

W wyniku projektu "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" zrealizowano na terenie miasta Piastów 11 zielonych przystanków.

Zielone wiaty śmietnikowe

Jeśli chodzi o wiaty śmietnikowe, to projekt obejmował wymianę i montaż wiat śmietnikowych na wiaty z systemem dachu zielonego przy SPZOZ PIASTUN przy ul. Skorupki 16A oraz na Osiedlu Sułkowskiego przy ul. Sułkowskiego 29A, 29B.

Powstały tam wiaty śmietnikowe z dachami zielonymi ekstensywnymi (z rozchodnikami). Przy wiatach zostały nasadzone pnącza.

Zielone przystanki i wiaty – zalety ekologiczne, edukacyjne i estetyczne

Zielone przystanki rozpowszechniły się w ciągu ostatnich lat w różnych miastach w Polsce. W samej tylko sąsiadującej z Piastowem Warszawie pod koniec roku 2023 było 116 wiat przystankowych z dachami zielonymi ekstensywnymi, na których rosną rozchodniki. A planowane są kolejne, w tym w ramach realizacji budżetu obywatelskiego, co oznacza, że to rozwiązanie cieszy się dużą akceptacją mieszkańców stolicy.

Tego typu rozwiązania z zastosowaniem dachów zielonych na przystankach pełnią głównie funkcje oczyszczania powietrza, pochłaniania dwutlenku węgla, produkcji tlenu, chłodzenia przestrzeni, magazynowania wody i poprawy różnorodności biologicznej.

Jak podaje Zarząd Transportu Miejskiego6 w Warszawie tylko jedna tego typu wiata przystankowa z zielonym dachem ekstensywnym pochłania rocznie ponad 7 kg dwutlenku węgla i ogranicza zapylenie powietrza o 15-20 procent. W słoneczne dni dzięki zastosowaniu dachu zielonego temperatura pod wiatą jest niższa średnio o 3-5 stopni Celsjusza, a w czasie opadów jest magazynowane nawet do 150 litrów wody, co sprzyja retencji opadów w miejscu ich występowania. Rozchodniki rosnące na wiatach przystankowych kwitną, co sprzyja owadom zapylającym i poprawia różnorodność biologiczną na terenie miasta.

Poprzez zastosowanie na wiatach przystankowych oraz wiatach śmietnikowych dachów zielnych rozwiązania te przynoszą wszystkie korzyści opisane szerzej w niniejszym Poradniku „Zielono-niebieska infrastruktura w procesach mitygacji i adaptacji do zmian klimatu” w części zatytułowanej DACHY ZIELONE. Nasadzenia pnączy przy ścianach konstrukcji przystanków i wiat śmietnikowych dodatkowo oznaczają korzyści opisane w części zatytułowanej ROŚLINNE ŚCIANY.

SYSTEM MAŁEJ RETENCJI – OGRODY DESZCZOWE, LIKWIDACJA ZASKLEPIEŃ GRUNTU, RÓW FILTRACYJNY

Zadaniem ogrodów deszczowych jest miejscowa retencja, czyli przejęcie wód deszczowych w miejscu, gdzie występuje opad i ich magazynowanie na potrzeby zasilania zastosowanych w ogrodzie nasadzeń roślinnych.

Ogrody deszczowe składają się głównie z takich gatunków roślin, które mogą rosnąć w warunkach zwiększonej ilości wody, a także oczyszczających wodę.

W ramach projektu pod nazwą "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" jako instalacje służące małej retencji na terenie miasta zostały zbudowane różne rodzaje ogrodów deszczowych. Rozwiązania te dostosowano do różnych warunków, w zależności od lokalizacji i miejscowych uwarunkowań na terenie miasta.

Ogrody deszczowe w pojemnikach

Ogrody deszczowe w pojemnikach to rozwiązania przeznaczone przede wszystkim do przejmowania wody z rur spustowych budynków. Ich niewątpliwą zaletą jest małe zapotrzebowanie na przestrzeń, dlatego z łatwością można je wkomponować w istniejące zagospodarowanie terenu. Dzięki odpowiedniemu doborowi roślinności taki ogród może dobrze funkcjonować także w cieniu. Rośliny w tym typie ogrodu są posadzone dość gęsto.

Ogrody deszczowe w pojemnikach zrealizowano w następujących lokalizacjach:

dz. nr ew. 49 obręb 05, ul. 11 Listopada 8, (Urząd Stanu Cywilnego)

dz. nr ew. 44/1 obręb 05, ul. 11 Listopada 2, (Urząd Miasta)

dz. nr ew. 44/1 obręb 05, ul. Aleja Tysiąclecia 1, (Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji)

dz. nr ew. 46/1 obręb 01, ul. Żbikowska 25, (Szkoła Podstawowa nr 4)

dz. nr ew. 262/2 obręb 01, ul. Sułkowskiego 29A, (Świetlica środowiskowo-integracyjna)

dz. nr ew. 127/11 obręb 04 ul. Lwowska 6,

dz. nr ew. 278/18, 92/6 obręb 04, ul. Lwowska, (Fontanna przy Dworcu PKP) – tu powstał ogród deszczowy w istniejącym pojemniku

Ogrody deszczowe infiltrujące

Ogrody deszczowe infiltrujące znajdują się na gruncie, który jest przepuszczalny dla wody i pozwala na jej wsiąkanie. Dla ochrony fundamentów budynków przed zawilgoceniem, tego typu ogrody odsuwa się co najmniej 5 m od najbliższych zabudowań.

Ogrody deszczowe infiltrujące powstały w następujących lokalizacjach:

dz. nr ew. 664 obręb 02, ul. Aleja Krakowska 20, (Szkoła Podstawowa nr 2)

dz. nr ew. 156 obręb 05, ul. Aleja Tysiąclecia 5, (Szkoła Podstawowa nr 3)

Dzięki zastosowaniu odpowiedniej roślinności oraz warstw filtrujących podłoża, ogród deszczowy jest w stanie wstępnie oczyścić wodę, zanim dostanie się ona do głębszych warstw gleby. Ogrody deszczowe poprawiają w ten sposób jakość odprowadzanych wód opadowych.

Dzięki przyswajaniu wody przez rośliny w ramach procesów fizjologicznych i parowaniu wody z nadziemnych części roślin (transpiracja), finalna objętość wody odprowadzanej przez ogród deszczowy znacznie się zmniejsza.

Ogród deszczowy może być zaprojektowany zarówno jako rozwiązanie infiltrujące wodę opadową, jak i rozwiązanie szczelne, pełniące więc głównie funkcję retencyjną. W obu przypadkach ilość odpływającej finalnie wody minimalizowana jest przez parowanie z powierzchni podłoża i transpirację.

Ogrody deszczowe poprawiają też miejscowy mikroklimat i jakość środowiska miejskiego. Zapobiegają przegrzewaniu się miasta, wpływając pozytywnie na komfort życia i zdrowie mieszkańców.

Rośliny stosowane w ogrodach deszczowych produkują tlen, pochłaniają zanieczyszczenia powietrza i dwutlenek węgla.

Zwiększa się też różnorodność biologiczna w mieście, ponieważ ogrody deszczowe stają się siedliskiem i przyjaznym miejscem dla fauny i flory.

Ogrody deszczowe stanowią także atrakcyjne estetycznie rozwiązania poprawiające krajobraz miejski. Wspólnie z innymi terenami zieleni tworzą zielone korytarze miejskie..

SYSTEM MAŁEJ RETENCJI – LIKWIDACJA ZASKLEPIEŃ GRUNTU

Realizacja zadania „Zagospodarowanie terenu Patio przy Szkole Podstawowej nr 3 przy Alei Tysiąclecia, Dz. Nr ew. 664 obręb 02” miała na celu likwidację zasklepień i uszczelnień gruntu. Cel ten został osiągnięty poprzez wymianę istniejącej nawierzchni betonowej na nawierzchnię mineralną, która jest przepuszczalna dla wody opadowej i roztopowej.

Obszarem na którym prowadzono prace jest patio przy Szkole Podstawowej nr 3, przy Alei Tysiąclecia, które jest z czterech stron otoczone budynkiem.

Celem prowadzonych działań była likwidacja zasklepień i uszczelnień gruntu na terenie patio oraz wprowadzenie przepuszczalnej nawierzchni mineralnej. Elementem prac było też zagospodarowanie terenu nasadzeniami roślin (posadzono byliny oraz trawy ozdobne), a także remont istniejącej małej architektury (dokonano wymiany siedzisk z desek).

Tak zrewitalizowane patio przy Szkole Podstawowej nr 3 ma pełnić funkcję wypoczynkową oraz reprezentacyjną. Ma też pełnić funkcje społeczne i być miejscem spotkań uczniów oraz pracowników szkoły. Warto też docenić wymiar edukacyjny takiej inwestycji.

Likwidacja zasklepień gruntu w kontekście adaptacji miast do zmian klimatu

Zastanówmy się z czego wynika konieczność likwidacji zasklepień i uszczelnień gruntu na terenie miasta.

W wyniku rozbudowy miast na przykład budowy dróg, placów, chodników, czy parkingów o twardej i nieprzepuszczalnej nawierzchni (np. betonowej, czy asfaltowej) następuje uszczelnianie tej powierzchni. Jeśli będziemy patrzeć na miasto jako na swego rodzaju zlewnię wody opadowej i roztopowej, to widzimy, że stosując powierzchnie nieprzepuszczalne uszczelniamy tę zlewnię i powodujemy, że woda nie ma możliwości, żeby w naturalny sposób wsiąkać w grunt.

Zwiększenie ilości powierzchni szczelnych powoduje, że tylko niewielka część wód opadowych i roztopowych swobodnie przesiąka do gruntu. Zdecydowana jej większość jest odprowadzana w czasie opadów do systemów kanalizacyjnych. Takie podejście skutkuje nadmiernym obciążeniem tej infrastruktury, która odpowiada za odprowadzanie wód opadowych i roztopowych na terenie miasta. Przyczynia się to do występowania lokalnych podtopień terenów lub powodzi miejskich, które możemy obserwować np. w czasie nawalnych opadów.

W kontekście zjawisk występujących na skutek zmian klimatu konsekwencje uszczelniania terenów miejskich możemy obserwować w kilku wymiarach.

Zabetonowanie powierzchni, brak zieleni i powierzchni chłonnych powoduje z jednej strony podwyższenie temperatury w mieście, czyli przyczynia się do powstawania zjawiska miejskiej wyspy ciepła. Konsekwencją braku zieleni jest też pogorszenie jakości powietrza i mniejsza różnorodność biologiczna (mniej siedlisk dla zwierząt).

A wreszcie z uszczelnionych powierzchni woda z opadów spływa po tych powierzchniach i odprowadzana jest do kanalizacji, a potem do rzek, zamiast, wsiąkając w grunt, być wykorzystywana przez rośliny do ich procesów życiowych i uzupełniać zasoby wód podziemnych.

Miejscowa retencja

W kontekście zmian klimatu i występujących na skutek tych zmian ekstremalnych zjawisk pogodowych (takich jak wysokie temperatury, występujące naprzemiennie okresy długotrwałej suszy lub nawalnych opadów) oraz zjawiska miejskiej wyspy ciepła zalecane jest rozszczelnianie gruntu, ograniczanie ilości powierzchni nieprzepuszczalnych i tworzenie powierzchni biologicznie czynnych.

Tego typu koncepcja jest obecnie w różny sposób nazywana. Możemy się spotkać z bardzo sugestywnym określeniem „miasta gąbki”, retencji krajobrazowej, miejscowej retencji, zielonej retencji, rozproszonej retencji, powierzchniowej retencji, czy też małej retencji.

Wszystkie te określenia dotyczą takiego sposobu zagospodarowania wód opadowych, który polega na dążeniu do tego, żeby woda wsiąkała lokalnie, czyli w miejscu, gdzie opad występuje.

Taka praktyka powoduje, że część wody wsiąka, zasilając wody gruntowe, część odparowuje poprawiając mikroklimat miejski, część zostaje zagospodarowana przez rośliny w ich procesach życiowych. Tylko nadmiar wody, którego nie udało się w taki naturalny sposób zagospodarować, spływa do systemów kanalizacyjnych i odbiorników końcowych (jakimi są na przykład rzeki, czy jeziora).

Tak pomyślany system małej retencji, retencji krajobrazowej staje się uzupełnieniem dla rozwiązań technicznych: takich jak na przykład zbiorniki betonowe, zbiorniki z tworzywa, czy kanalizacja deszczowa. Rozwiązania techniczne są oczywiście bardzo potrzebne, ale uzupełniająca i odciążająca je retencja krajobrazowa przynosi wiele dodatkowych korzyści. Wśród tych korzyści możemy wymienić poprawę różnorodności biologicznej, powstawanie korzystnego mikroklimatu, zatrzymywanie wody na okres suszy i tworzenie atrakcyjnego krajobrazu miejskiego, czyli terenów zagospodarowanej zieleni miejskiej, którymi mogą się cieszyć wszystkie pokolenia mieszkańców.

Dzięki zastosowaniu takiego sposobu gospodarowania wodami opadowymi i roztopowymi można w większym stopniu uodpornić miasta na skutki zmian klimatu takie jak: zjawisko suszy, miejskiej wyspy ciepła, miejscowych zalań, czy podtopień i powodzi miejskich.

Przy takim sposobie myślenia, przy tworzeniu systemu retencji krajobrazowej, woda deszczowa i roztopowa staje się wartościowym, naturalnym zasobem, a nie tylko zagrożeniem, którego należy się jak najszybciej pozbyć.

W projekcie "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" przyjęto właśnie takie kompleksowe podejście do zagospodarowania przestrzeni miasta i uzyskano zwiększenie powierzchni retencyjnej poprzez zastosowanie zielono-niebieskiej infrastruktury i likwidację zasklepień lub uszczelnień gruntu.

INNE ROZWIĄZANIA RETENCYJNE

Warto również przedstawić zakres prac zrealizowanych w ramach zadania „Renaturyzacja rowu w parku przy ul. Św. Stanisława Kostki w Piastowie”.

Renaturyzacja rowu w parku przy ul. Św. Stanisława Kostki w Piastowie polegała na nasadzeniu roślin hydrofitowych, czyli takich, które oczyszczają wodę oraz dobrze znoszą okresy suszy i zalewania, a także na instalacji głazów narzutowych. Zastosowano w tym miejscu głazy narzutowe o parametrach 50-70 cm.

Takie miejsca jak rowy infiltracyjne służą też łagodzeniu mikroklimatu. To przestrzenie, które nie nagrzewają się tak jak powierzchnie betonowe. Rowy infiltracyjne zatrzymują okresowo wody opadowe, następuje więc parowanie, co powoduje, że odczuwanie upału w czasie wysokich temperatur jest tam mniejsze. Pomagają też redukować zjawisko miejskiej wyspy ciepła.

Rowy infiltracyjne stanowią jedno z modelowych rozwiązań zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi w obszarach zabudowanych i element systemu małej retencji.

SYSTEM ZAPOBIEGAJĄCY MARNOTRAWIENIU ŻYWNOŚCI

Utworzenie systemu zapobiegającemu marnotrawieniu żywności nastąpiło w ramach realizacji zadania „Wprowadzenie systemu zapobiegającego marnotrawieniu żywności w mieście. Utworzenie farm owocowo-warzywnych na terenie Szkoły Podstawowej nr 2, Szkoły Podstawowej nr 3 oraz Szkoły Podstawowej nr 4 w Piastowie. A także Zagospodarowanie terenu przy Filii Świetlicy Środowiskowo Integracyjnej przy ul. Sułkowskiego”.

Co tracimy wyrzucając żywność?

Zastanówmy się, co tracimy wyrzucając żywność. Przede wszystkim, jeśli będziemy zapobiegać marnotrawieniu żywności, czyli nie będziemy kupować zbyt dużych ilości i w efekcie tego wyrzucać jej nadmiaru, to przyczynimy się do wzrostu bezpieczeństwa żywnościowego. Będziemy też oczywiście oszczędzać nasze własne środki finansowe.

Ale warto też pamiętać o tym, że wyrzucając żywność marnujemy całą energię i zasoby zużyte do wytworzenia tej żywności. Powodujemy więc zwiększenie emisji gazów cieplarnianych i marnujemy to, ponieważ a nie mamy z tego powodu żadnych korzyści żywnościowych.

Farmy miejsce - ochrona klimatu poprzez skrócenie łańcuchów dostaw

Na terenie miejskich farm można produkować warzywa, zioła i owoce. Dzięki temu wytwarza się żywność na miejscu, blisko konsumentów. Skraca się droga od miejsca produkcji do stołu konsumenta, czyli ulegają skróceniu łańcuchy dostaw. Nie trzeba tej żywności transportować na duże odległości.

Łańcuch dostaw w w kontekście produkcji spożywczej to inaczej suma wszystkich odcinków drogi, jaką żywność musi przebyć zanim „z pola” trafi na talerz konsumenta.

Lokalna uprawa warzyw, ziół i owoców na terenach miast prowadzi do skrócenia łańcuchów dostaw (ograniczenie transportu na duże odległości), dzięki czemu możliwe jest ograniczenie lub nawet wyeliminowanie stosowania substancji konserwujących, które używane są dla zabezpieczenia owoców i warzyw w czasie transportu i przechowywania.

Skrócenie łańcuchów dostaw oznacza więc mniejszą emisję gazów cieplarnianych powstających w czasie transportu, czyli ochronę klimatu przed dalszymi zmianami (a to są właśnie działania mitygacyjne).

Gospodarka obiegu zamkniętego na farmie miejskiej, czyli kompostownik jako ekologiczny sposób na wykorzystanie odpadów

Farmy miejskie są też bardzo dobrym przykładem Gospodarki Obiegu Zamkniętego (GOZ). Kompostuje się na nich większość odpadów, a wodę deszczową można zbierać i wykorzystywać do podlewania roślin.

Racjonalne wykorzystanie wody opadowej stanowi przykład działań, które pomagają adaptować się miastom do zmian klimatu.

Łatwo też na takim przykładzie zobaczyć i zrozumieć, w jaki sposób odpady mogą się stać cennym zasobem i wrócić do obiegu w gospodarce.

Kompostownik to specjalnie wydzielone na terenie ogrodu, czy farmy miejskiej miejsce, w którym składuje się biologiczne odpady. Mogą to być odpady, które zostają ze skoszenia trawy, czy prac pielęgnacyjnych prowadzonych na terenie ogrodu, ale także roślinne resztki żywnościowe, takie jak obierki po warzywach, resztki owoców, czy skorupki od jajek.

W kompostowniku pod wpływem działalności bakterii, grzybów i drobnych organizmów zachodzi proces rozkładu. W ten sposób powstaje organiczny nawóz, który możemy wykorzystać na farmie miejskiej lub do uprawy domowych roślin doniczkowych.

Dzięki kompostowaniu możemy zmniejszyć ilość produkowanych odpadów, a także ograniczyć ślad węglowy związany z ich wywozem na terenie miasta (transport odpadów).

Z rozkładu organicznych resztek powstaje naturalny nawóz, czyli substancja bogata w składniki odżywcze i mineralne, które zapewniają prawidłowy wzrost roślin. Nawożenie kompostem przywraca biologiczną równowagę glebie, poprawia jej strukturę, spulchnia i stanowi dobre środowisko dla pożytecznych mikroorganizmów. Zakładając kompostowniki ograniczamy konieczność produkcji nawozów sztucznych i wspieramy tak potrzebną w miastach różnorodność biologiczną.

Piastów to miasto, które rozwija się w sposób zrównoważony

Celem głównym projektu pod nazwą "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" jest zwiększenie odporności miasta Piastów na negatywne zjawiska wynikające ze zmian klimatu oraz adaptacja do tych zmian, podniesienie świadomości społeczeństwa na temat zmian klimatu, ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez realizację inwestycji w zakresie zielono-niebieskiej infrastruktury.

Poprzez nasadzenia roślin zwiększyła się ilość terenów zieleni, które pochłaniają szkodliwe pyły, dzięki czemu następuje poprawa jakość powietrza w mieście.

W ramach projektu zrealizowano takie działania mitygacyjne i adaptacyjne oraz wybrane zostały takie metody, których zaadoptowanie w przestrzeni miejskiej przyniesie najwięcej korzyści dla miasta.

Jak powiedział Ireneusz Bieńkowski koordynujący projekt z ramienia miasta Piastów: Podczas pisania i realizacji projektu "Utworzenie zielono-niebieskiej infrastruktury na terenie miasta Piastowa" mieliśmy możliwość współpracować z Polskim Stowarzyszeniem „Dachy Zielone” oraz z Norweskim Stowarzyszeniem na rzecz Zielonej Infrastruktury. To była bardzo dobra i owocna współpraca i mam nadzieję, że będziemy jeszcze mieli możliwość w przyszłości spotkać się przy innym projekcie.

Autor: Katarzyna Wolańska, Polskie Stowarzyszenie „Dachy Zielone”

Więcej informacji o projekcie i zrealizowanych działaniach: https://psdz.pl/fundusze_EOG/Piastow

Więcej informacji o Funduszach EOG można znaleźć na: www.eeagrants.org, www.eog.gov.pl

 

Literatura:

Koncepcja Błękitno-Zielonej Sieci w Łodzi, dr Kinga Krauze, Regionalne Centrum Ekohydrologii PAN, Kraków 13.09.2017.

Katalog dobrych praktyk cz. II, Zasady zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi na obszarze zabudowanym, Wrocław 2021

Typy działań i inwestycji poprawiających gospodarkę wodną w miastach, dr hab. inż. Tomasz Bergier, Fundacja Sendzimira, Kraków 13.09.2017.

Walawender J.P., Wpływ dachów zielonych na warunki klimatyczne w mieście, serwis internetowy ZielonaInfrastruktura.pl.

Gajewska M., Rayss J., Szpakowski W., Wojciechowska E., Wróblewska D. „System powierzchniowej retencji miejskiej w adaptacji miast do zmian klimatu – od wizji do wdrożenia”, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2019.

Podręcznik adaptacji dla miast, wytyczne do przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu, Ministerstwo Środowiska, 2015.

Burszta-Adamiak E., Zielone dachy jako element zrównoważonych systemów odwadniających na terenach zurbanizowanych, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 2015.

Wolańska K., Zielona infrastruktura w strategii Komisji Europejskiej, serwis internetowy www.zielonainfrastruktura.pl.

Zasady projektowania i wykonywania zielonych dachów i żyjących ścian. Poradnik dla gmin, Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cites”, Polskie Stowarzyszenie „Dachy Zielone” i Uniwersytet Nauk Stosowanych w Zurychu, 2013.

Zielone dachy w klimacie europejskim. Czy to skuteczne rozwiązania dla oszczędności energii w klimatyzacji? Fabrizio Ascione, Nicola Bianco, Filippo de' Rossi, Gianluca Turni, Giuseppe Peter Vanoli Energia stosowana 104 (2013)

Zrównoważone gospodarowanie wodą – wywiad z dr hab. inż. Ewą Bursztą-Adamiak z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, ZielonaInfrastruktura.pl

M.Weber-Siwirska, D.Skarżyński, E.Walter, K.Wróblewska, Klasyfikacja roślinnych ścian z uwzględnieniem polskich tradycji językowych, Architektura Krajobrazu, 3/2017

J.Rubaszek, Zielone dachy jako narzędzie mitygacji i adaptacji do zmian klimatu, konferencja „Zielono-niebieska infrastruktura jako narzędzie miast do zapobiegania oraz walki z niekorzystnymi zmianami klimatu”, 26.05.2022, Piastów

Minke G. 2009. Techos Verdes. Editorial Fin del Siglo. Hiszpania, 1-86

Velazquez L. 2005. Reducing Urban Heat Islands, Reducing Urban Heat Islands: Compendium of Strategies. Green Roofs – Draft. USA. 1-26.

Ewa Burszta-Adamiak, „Retencjonowanie wód opadowych poprzez rozwiązania z zakresu zielono-niebieskiej infrastruktury” konferencja „Zielono-niebieska infrastruktura jako narzędzie miast do zapobiegania oraz walki z niekorzystnymi zmianami klimatu”, 26.05.2022, Piastów

https://www.ztm.waw.pl/informacje-prasowe/2024/02/12/jeszcze-wiecej-zielonych-wiat-przystankowych/, dostęp 13.02.2024

„Niemarnowanie żywności: KE zaostrza kurs i proponuje przegląd dyrektywy odpadowej”, https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/niemarnowanie-zywnosci-przeglad-dyrektywy-odpadowej-13657.html, dostęp 13.02.24

Przypisy:

1Zielone dachy w klimacie europejskim. Czy to skuteczne rozwiązania dla oszczędności energii w klimatyzacji? Fabrizio Ascione, Nicola Bianco, Filippo de' Rossi, Gianluca Turni, Giuseppe Peter Vanoli Energia stosowana 104 (2013)

2Badania Laboratorium Lawrence Berkley

3J.Rubaszek, Zielone dachy jako narzędzie mitygacji i adaptacji do zmian klimatu, konferencja „Zielono-niebieska infrastruktura jako narzędzie miast do zapobiegania oraz walki z niekorzystnymi zmianami klimatu”, 26.05.2022, Piastów

4Minke G. 2009. Techos Verdes. Editorial Fin del Siglo. Hiszpania, 1-86

5Velazquez L. 2005. Reducing Urban Heat Islands, Reducing Urban Heat Islands: Compendium of Strategies. Green Roofs – Draft. USA. 1-26.

6https://www.ztm.waw.pl/informacje-prasowe/2024/02/12/jeszcze-wiecej-zielonych-wiat-przystankowych/, dostęp 13.02.2024